Winti

Dit is een beschrijving van de wintigodsdienst die van toepassing is op het verhaal ‘Terug naar Ashanti’. Het betreft geen uitgebreide verhandeling. Veel begrippen komen in de novellereeks zelf ter sprake en worden onder andere uitgelegd door het personage Mazra Basu.

Winti is een Afro-Surinaamse godsdienst die onder andere in Suriname wordt beleden. Winti is ook een verzamelterm voor alle goden en bovennatuurlijke wezens die deel uitmaken van het pantheon waarvan Anana Keduaman Keduampon de schepper is. Anana Keduaman Keduampon betekent ‘god, de schepper van hemel en aarde’. Deze term is afkomstig van de Fante Akan stammen in Ghana.

Zonder de goedkeuring van Anana kan er volgens de wintireligie niets geschieden. De goden worden ook gezien als engelen, waarvan een aantal als aartsengel worden gezien. Winti is voornamelijk afkomstig van de afstammelingen van de Ewe-Fon, de Fante-Akan en de West-Bantu koninkrijken. In religieus opzicht hadden deze mensen veel met elkaar gemeen. Men geloofde in een oppergod die men zag als de schepper van de mens en het universum. Onder deze oppergod was er sprake van een hiërarchische structuur die bestond uit hogere en lagere goden. Tevens geloofde men in de onsterfelijkheid van de menselijke ziel (kra) en de hiermee in verband staande vooroudercultus. Het zijn deze belangrijke aspecten die verschillende (Afrikaanse) godsdiensten met elkaar gemeen hebben en die in Suriname tot uiting komen in het wintigeloof. In het wintigeloof kent men ook de ‘zondeval’, waarbij de godheid de mensheid de rug toekeert en diens zichtbaarheid wegneemt. Anana Kedoeaman Kedoeampon heeft echter de winti's (engelen) de opdracht gegeven om de zondige mens bij te staan en te beschermen. In deze bijlage behandel ik een aantal belangrijke begrippen.

Karma

Karma is, volgens de wintigodsdienst, de goddelijke vonk in de mens. Karma is zuiver en ondeelbaar en kan niet worden beïnvloed door de mens. Directe communicatie met de karma is niet mogelijk. De karma heeft wel boodschappers, de djodjo en de jéjé. De djodjo zijn de bovennatuurlijke ouders van een individu. Het zijn, zijn beschermgeesten die bestaan uit een mannelijke en een vrouwelijke winti. Deze winti’s maken deel uit van de kra (ziel) van het individu. De kra dragen zowel de mannelijke als de vrouwelijke dagnamen van de Ashanti*, een Afrikaans volk afkomstig uit Ghana. Een deel van de Creoolse bevolking in Suriname stamt af van de Ashanti. Jéjé wil zeggen ‘eigen ik’, cine qua, het menselijk ego. Dit woord is afkomstig van de Fante Akan en de Ewe Fon.

Wanneer iemand komt te overlijden dan keert de karma van die persoon terug naar Anana. De jéjé wordt een jorka (geest van een overledene die nog steeds over de eigenschappen van de overledene beschikt). Een jorka van een familielid noem je een kabra. Een kabra is ook een vooroudergeest die aan het hoofd staat van een bere, een bloedverwantsgroep of een uitgebreide familie. Volgens bepaalde rituelen (die in het verhaal ‘Terug naar Ashanti’ worden beschreven) kan met de jéjé wel gecommuniceerd worden, deze is namelijk verbonden met de aarde en de kosmos. Jorka’s hebben een ‘leven’ op aarde. Voor een jorka begint de ‘dag’ wanneer voor ons de nacht aanvangt. Zij beschermen vaak hun nog in leven zijnde familieleden en hebben nog hetzelfde karakter en voorkomen, dat zij bij leven hadden. Een djoembi is een dwaalgeest met een wazige mistachtige verschijningsvorm. Een djoembi heeft geen rust.

Obia

Dit is een erg belangrijk gegeven in de winti-godsdienst en kent een meervoudige uitleg. Het sleutelwoord hier is ‘bezieling’. Een zuivere obia komt alleen voort uit de goddelijke kracht van Anana Keduaman Keduampon. Een obia wordt meestal gezien als een bezield object dat dient tot bescherming en het verkrijgen van inzicht. Een obiaman verstaat de kunst van het interpreteren van een probleemsituatie en het verschaffen van advies hierin. De obiaman maakt regelmatig een obia, wat gezien kan worden als een beschermende amulet. Een obia kan ook als medicijn dienen, vaak betreft dit een mengsel van kruiden dat ingenomen dient te worden. Een obia kan ook worden bekrachtigd met behulp van een wasi [wassie}, (een rituele wassing waarbij o.a. kruiden worden gebruikt). In het verhaal ‘Terug naar Ashanti’ worden verschillende voorbeelden gegeven van de vervaardiging van een obia en het verzorgen van een wasi.

De Winti’s

De Winti’s zijn onderverdeeld in 4 elementen, water, lucht, aarde en ‘bos’. De rangorde onder de winti’s wordt met het onderstaand schema weergegeven met Anana aan het hoofd.

1. Anana Keduaman Keduampon, God, de eerste geest, de schepper van het universum
2. De hogere goden/engelen (bijv. Luangu, Kromanti, Mama Aisa, Tata Opete)
3. De lagere goden/engelen (bijv. Kantamasi, Ampuku, Akantasi)
4. Goedaardige of kwaadaardige entiteiten (bijv. Bakroe, Leba, Jorka, Djoembi)

Mama Aisa en de Kromanti behoren tot de hogere winti’s. Omdat deze winti’s in het verhaal een belangrijke rol spelen geef ik van deze een iets uitgebreidere beschrijving.  Andere winti’s zijn opgenomen in de woordenlijst en worden beknopter weergegeven. Ook in het verhaal zelf passeren een aantal van deze winti’s de revue en komen hun hoedanigheid en kenmerken in het verhaal aan de orde.

De Kromanti wordt gezien als een machtige Afrikaanse godheid die het element lucht beheerst en in staat is om zich vliegend te verplaatsen. Er zijn verschillende Kromanti winti’s waarover Tata Opete Jaw de leiding heeft. De Kromanti winti heeft 7 broers. Deze winti’s kunnen samenwerken. De Kromanti kan alle 7 hoedanigheden in zich verenigen wanneer er een situatie is waarin krachtig moet worden opgetreden. Volgens de overlevering zijn de Kromanti winti’s, verbonden met de voorouders en hun nakomelingen en zijn zij nooit van hun zijde geweken, ook niet toen zij werden weggenomen uit Afrikakondre. Een opsomming van de Kromanti brada (broers) treft u hieronder aan.

-De Djibri Kromanti. Dit is een oorlogsgod. Het medium dat hem oproept kan dan ook de ongelofelijke fysieke kracht van deze winti laten zien.

-De Tapu Kromanti is bijzonder ontvankelijk en kan daarom gecombineerd worden met andere winti's.

-De Adumakuku Kromanti wordt geprezen om zijn snelheid en magische kracht.

-De Mafu Kromanti winti zijn boodschappers. Zij zijn zieners en helers en kunnen deze eigenschappen delen met hun volgelingen.

-De Seti of Tapoe Kromanti winti openbaart zich m.b.v. tekenen waarbij zij het liefst gebruik maken van vogels. Ook via andere dieren kunnen zij zich kenbaar maken.

-De Luangu winti is afkomstig uit Afrika. Deze winti beschermt tegen kwaadaardige entiteiten.

-De Tompu Kromanti, wie deze oproept is in staat tot onmogelijke fysieke prestaties. Velen vrezen de Tompu Kromanti, en terecht.

-De Sofia Bada Kromanti wordt tevens gevreesd. Er wordt gezegd dat er bij deze winti continue bloed uit het geslachtsdeel komt.

-De Adjani Kromanti heeft een kat, leeuw of tijger als verschijningsvorm. Degene van wie hij bezit neemt, vertoont het gedrag van een katachtige. Honden en vee worden door hem of haar onmiddellijk gedood. Degene die bezeten is, drinkt graag het bloed van een hond.

-De Kreoro Tapu Kromanti is graag in het bijzijn van mensen en is zachtmoedig en hulpvaardig.

-De Prasoro Kromanti beheerst het luchtruim. Hij is welbespraakt, heeft verfijnde manieren en beschikt over een buitengewone schoonheid. Hij is absoluut de krachtigste heler die goed in staat is tot het herstellen van de harmonie in zowel het fysieke als het astrale lichaam. Ook wanneer er sprake is van fyo fyo (brouille) kan de Prasoro Kromanti de harmonie binnen een groep of een bere (familie) herstellen.

Mama Aisa heeft de leiding over alle winti’s en bij bijna elk ritueel wordt eerst haar toestemming gevraagd voordat men verder gaat met de handelingen. Mama Aisa  beschermt haar kinderen en deelt haar kennis binnen de droomdimensie. Mama Aisa (Mama fu doti), moeder aarde, heeft de leiding over de grong winti’s (aarde winti’s). Als haar raad niet wordt opgevolgd kan zij vertoornd raken en de kwestie overdragen aan de lagere goden, hierbij geeft zij de voorkeur aan de Ampuku. Mama Aisa heeft een man genaamd Tata Loko met wie zij vaak beraadslaagt. De Papa Winti is tevens een grong winti die een eenheid vormt met Aisa. In het bospantheon (busiwinti's) is Tata Bumba of Telele Mbumba de voornaamste winti. Tata Bosu is het hoofd van het waterpantheon

De Kántámási winti

De Kántámási is een lagere boswinti en vertoont overeenkomsten met de Ampuku winti. De Kántámási winti is ontstaan in Suriname, de Ampuku winti in Afrika. Het ontstaan van de Kantamasi is direct gerelateerd aan het bestaan van de Ampuku. De Kantamasi bezit echter de gave van dematerialisatie en kan hierdoor ‘onzichtbaar’ worden of een andere gedaante aannemen. Volgens overleveringen maakten de Marrons hiervan gebruik en veranderden zij in bomen. Door een beroep te doen op de Kantamasi winti konden de Marrons ongezien ontsnappen aan de slavenmeesters en in de bossen een nieuw begin maken en een gemeenschap oprichten. De Kantamasi kan ook mensen doen verdwalen.

De Ampuku winti

De Ampuku [ampoekoe] winti is een lagere bos winti. Volgens overleveringen was hij het laatste kind van Mama Aisa die op het moment dat alle krachten werden verdeeld, niet aanwezig was. Om hem alsnog van magische kracht te voorzien, beval Mama Aisa de andere winti’s om een deel van hun gaven te delen met de Ampuku, met als gevolg dat deze in staat is tot het imiteren van andere winti’s en in dienst staat van de hogere winti’s. De Ampuku staat in dienst van andere hogere winti's. Veel opdrachten van de hogere winti's worden uitgevoerd door de Ampuku.

De Leba winti

Een goedaardige Leba [Libba] houdt de woonomgeving schoon, beschermt de bewoners (m.n. de kinderen) en weert negativiteit en kwaadaardige entiteiten. Een kwaadwillende Leba kan bezit nemen van een mens en deze aanzetten tot kwaadaardig gedrag. De Leba winti kent mannelijke en vrouwelijke vormen. Bij veel winti-rituelen, vraagt men de Leba om contact te maken met de (familie)winti's. De beeltenis van een Leba is die van een stokoude man of vrouw, gehuld in vodden of bananenbladeren.

Bakru

Een Bakru [ Bakroe]  is een kwaadaardige lagere geest die diensten verricht voor de hogere winti’s, ook mensen kunnen de Bakru winti oproepen en aansturen, hierbij wordt vooral een beroep gedaan op de Kartiki Bakru [ Kartiekie] die zelf gemaakt kan worden en vergelijkbaar is met een zombie die niet in staat is tot autonoom denken en handelen. De Kartiki Bakru wordt vaak ingezet om rijkdom te verwerven. Ook kan deze aangewend worden om bezit te nemen van een vijand, om deze vervolgens te vernietigen.

De Adoemankama Winti

De Adoemankama winti geniet geen goede reputatie, deze winti wordt gevreesd en alleen opgeroepen als men geen andere keus heeft. De Adoemankama is een kruising tussen een Bakroe en een Ampuku. De toepasselijke beeltenis is een kleine jongen met een groot hoofd en bloeddoorlopen ogen. Net als andere winti’s kan deze winti helaas geërfd worden door de nakomelingen van diegenen die deze winti hebben gediend en gebruikt. Deze ‘erflast’ wordt liever geheim gehouden door de familie waarop deze van toepassing is.